Kiedy przysługuje prawo do rekompensaty na podstawie ustawy o emeryturach pomostowych?
Jak wynika z treści art. 2 pkt. 5 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata stanowi formę odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Zgodnie z art. 21 ust. 1 rekompensata przysługuje, jeżeli pracownik ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat, zgodnie z ust. 2 zaś nie przysługuje ona osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Kto może skorzystać z prawa do rekompensaty na podstawie ustawy o emeryturach pomostowych?
Jak wskazuje Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 lutego 2023 r., sygn. akt II USK 718/21 gramatyczna wykładnia ustawowej definicji rekompensaty wskazuje, że świadczenie to dotyczy takich ubezpieczonych, którzy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej i którzy równocześnie utracili możliwość nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, (…) Celem tego przepisu jest bowiem przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi on dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku (wieku, ogólnego stażu emerytalnego) nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych, przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych. Powyższe oznacza zatem, że rekompensata ta nie przysługuje osobie, która z mocy prawa nabyła prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, chociażby nie złożyła wniosku o to świadczenie i nie uzyskała prawa do niego potwierdzonego decyzją organu rentowego. Nie ma tutaj bowiem przeważającego znaczenia wola pracownika w zakresie tego, czy chce skorzystać z wcześniejszej emerytury lub emerytury pomostowej czy też nie. Istotne jest, czy spełnia on przesłanki do uzyskania tego świadczenia, niezależnie od tego, czy przyznane by mu ono zostało na mocy decyzji ZUS, czy dopiero wskutek wyroku sądu.
Jakie świadczenia emerytalne wykluczają nabycie prawa do rekompensaty?
W tym miejscu wartymi wyjaśnienia są pewne wątpliwości pojawiające się w kontekście brzmienia art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Czy w zamyśle ustawodawcy chodzi bowiem o nabycie prawa do jakiegokolwiek świadczenia emerytalnego, czy też określonego jego rodzaju? W tym zakresie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 23 marca 2022 r., w sprawie pod sygn. III AUa 850/21, w którym wyjaśnił, iż łączne odczytanie art. 2 pkt 5 oraz art. 21 ust. 2 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych prowadzi do wniosku, że w drugim z wymienionych przepisów nie chodzi o nabycie prawa do jakiejkolwiek emerytury, ale do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na jednej z podstaw przewidzianych w ustawie emerytalno-rentowej. Niemożność wcześniejszego skorzystania z uprawnień emerytalnych na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów stanowi bowiem szkodę, którą rekompensata ma naprawić przez przyznanie odpowiedniego dodatku do kapitału początkowego.
Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 30 czerwca 2022 r., sygn. akt III AUa 1401/21, który stwierdził, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma on okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów u.e.r.f.u.s. [ustawy o emeryturach i rentach z FUS], wynoszący co najmniej 15 lat. Przy czym zgodnie z ust. 2 nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów u.e.r.f.u.s. [ustawy o emeryturach i rentach z FUS]. Nieco niezręczne sformułowanie ust. 2 wymaga doprecyzowania, iż jego istota sprowadza się nie do nabycia jakiejkolwiek emerytury na podstawie wspomnianej ustawy, lecz nabycia emerytury wcześniejszej, a zatem w obniżonym wieku emerytalnym.
